1) Inleiding
Uit zowel onderzoek als gesprekken met betrokkenen zoals de organisatie van KUNSTen op Straat, kwam naar voren dat het straattheater in landen als Frankrijk en Engeland veel verder ontwikkeld is dan in Nederland. Ook bleek dat er meer erkenning voor straattheater was in deze landen , van zowel het publiek als van de overheid. Tevens kon worden vastgesteld dat veel Nederlandse festivals voornamelijk buitenlandse straattheateracts boeken en er was een vermoeden dat de naam van straattheater geschaad wordt door de negatieve invloed van kwalitatief slechte braderieën en buurtfeesten die beweren straattheater te programmeren. Deze aspecten samengenomen vormen de aanleiding te onderzoeken hoe straattheater in Nederland wordt beleefd en hoe deze positie kan worden verbeterd.
Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met KUNSTen op Straat, meer dan 18 jaar lang organisator van het KUNSTen op Straat festival verspreid over heel Overijssel. Dit onderzoek is gericht op het professionele straattheater circuit in Nederland en de benaderde personen komen vrijwel allemaal uit het netwerk van KUNSTen op Straat.
De doelstelling van dit onderzoek is organisatoren en andere belanghebbenden in de straattheaterbranche te enthousiasmeren en activeren om de ontwikkeling in het straattheater te bevorderen om hiermee de positie van het straattheater in Nederland te verbeteren. Geef theater buiten een kans! Tevens heeft dit onderzoek als subdoelen het inzicht geven in het begrip straattheater, het weergeven van de positie, het kader en de kwaliteit. Op basis hiervan is een rapport geschreven. Ook heeft dit onderzoek als doel relevante partijen bij elkaar te brengen, zodat zij elkaar weten te vinden om het advies dat uit dit onderzoek naar voren komt, te gaan toepassen. Relevante partijen zijn onder meer organisatoren van straattheaterfestivals, programmeurs, opleidingen gericht op straattheater en andere belanghebbenden en experts in de straattheaterbranche. Hiernaast zijn ook de straattheaterartiesten, de uiteindelijke uitvoerders van het theater, een belangrijke doelgroep. Zij vormen samen daarom de primaire doelgroep van dit onderzoek. En als secundaire doelgroep is dit onderzoek gericht op overheden, culturele instellingen en straattheaterliefhebbers.
De centrale vraag die tijdens dit onderzoek gesteld is luidt:
Wat is de positie van straattheater in Nederland ten opzichte van overige Europese landen en hoe kan deze positie worden verbeterd?
2) Methoden en technieken
Ter voorbereiding op dit onderzoek is literatuuronderzoek en deskresearch gedaan. Er bleek slechts weinig literatuur en onderzoek beschikbaar over (de ontwikkeling van) straattheater. Het grootste deel van het onderzoek bestaat uit fieldresearch waaronder gesprekken met KUNSTen op Straat, interviews met programmeurs, organisatoren, artiesten, subsidiënten en fondsverstrekkers, vertegenwoordigers vanuit de overheid, buitenlandse experts etc. Ter aanvulling hierop is er uitgebreide enquête onder straattheaterartiesten die in het verleden of dit jaar op Buitenkans Festival stonden of zich ooit hebben ingeschreven, is er een expertmeeting bijgewoond over de ontwikkeling van circustheater in Nederland en is er een paneldiscussie georganiseerd waarin verschillende deskundigen specifiek de positie van straattheater (en het verbeteren hiervan) in Nederland bespraken. Deze paneldiscussie is de grootste bron van informatie.
3) Wat is straattheater?
Straattheater kent zijn oorsprong in tal van culturen waarin een lange traditie van straatspelen is ontstaan. Zo werden bij de Grieken al in amfitheaters gespeeld en in de middeleeuwen werden mysteriespelen opgevoerd. Vroeger hadden spelen vaak een religieuze inslag en hadden ze diverse andere functies waaronder het overbrengen van informatie. Rond 1650 keerde het tij voor straattheaterartiesten. In goede tijden waren straattheaterartiesten graag geziene gasten bij het volk echter bij verschillende pestepidemieën werden straattheaterartiesten als de verpersoonlijking van het kwaad gezien en was de regering bang voor massale oproer was het ‘ gewone’ volk door de antiautoritaire referenties van straattheaterartiesten. Vanaf die tijd werden ook veel theaters en schouwburgen gebouwd en mede hierdoor verdween in deze tijd theater uit het straatbeeld.
Een heropleving van straattheater vond pas in de ’60-er jaren plaats. Door de propaganda van gemeenschapsgevoel en publieksparticipatie werd straattheater als kunstvorm weer geaccepteerd. In deze tijd waren artiesten vaak uitdragers van nieuwe ideeën en werd het gebruikt om te protesteren tegen de gevestigde orde. Deze opleving heeft circa tien jaar geduurd. Hierna hebben theatermakers zich meer gericht op de artistieke en esthetische eisen waaraan het merendeel van de toenmalige artiesten niet kon voldoen.
De laatste jaren is de populariteit van straattheater weer aan stijgende hand. In grote lijnen zijn er een viertal verschijningsvormen:
- Straattheater festivals
- Zelfstandige uitingen van straattheater
- Grote evenementen waarvan straattheater een (klein) onderdeel vormt
- Straattheater als promotiemiddel, vermaak of anderszins bij evenementen en bijeenkomsten etc.
Onder de noemen straattheater zijn weer tal van disciplines en vormgevingen te onderscheiden. Hierbij richt het onderscheid met name op de intenties en doelstellingen van de makers. Onderscheid kan gemaakt worden tussen de artistiek zwakkere entertainers en straatanimators met een niet-controversieel profiel die zich beroepen op aangeleerde kunstjes en (platvloerse) komedie en artistiek hoogwaardig theater met een duidelijke boodschap of verhaal met een begin en een eind. De eerste vorm wordt ook wel animatietheater genoemd waar bij de tweede vorm van straattheater wordt gesproken. Straattheater vindt daarbij plaats in een niet-gekaderde omgeving, waarbij de zintuiglijke sensatie en de kracht van het onverwachte een veel grotere rol speelt. Er wordt met straattheater tegenwoordig geen werkelijkheid of idee doorgegeven, zoals vroeger vaak wel, maar een manier om met de werkelijkheid om te gaan; het stimuleren van een open, kritische en creatieve geest.
In tegenstelling tot andere landen in Europa, is straattheater in Nederland nog altijd een onbekende en vaak niet erkende kunstvorm. Een voorbeeld hiervan is dat in een groot aantal Europese landen recent een structurering van het beroep straattheater doorgevoerd is. Door middel van de invoering van regionale en nationale bonden. Frankrijk loopt hier nog op vooruit door de aanwezigheid van een specifieke initiële opleiding op dit gebied. Daarnaast kent een groot aantal landen een minimale institutionele erkenning voor straattheater, echter erkennen veel (grote) Europese landen straattheater wel als kunstvorm en stellen specifiek beleid op en bieden ondersteuning door middel van specifieke financieringsmechanismen waaronder subsidies. Dit is mede terug te zien in het aanbod van straattheaterfestivals in Europa. Frankrijk kent veruit het grootste aanbod met ongeveer 250 festivals.
4) Resultaten
Wat is de kwaliteit van het straattheater in Nederland?
Uit zowel interviews als de paneldiscussie kwam vaak naar voren dat de kwaliteit van het Nederlandse straattheater achterblijft bij andere delen van Europa. Er blijkt wel dat er in Nederland veel nieuwe aanwas is van straattheaterartiesten, maar dit uit zich voornamelijk in kwantiteit en niet in kwaliteit. Artiesten zijn duidelijk minder stellig over deze lage kwaliteit. Dit zou te maken kunnen hebben met de cultuur omtrent straattheater in Nederland dat meer naar de animatie- dan naar de artistieke theaterkant nijgt, zo wordt gesteld.
Hierdoor is de scheidingslijn tussen straattheater en animatietheater moeilijk te trekken, aangezien velen claimen straattheater te tonen, zo komt naar voren uit het onderzoek. Waardoor het gebruik van de term straattheater afbreuk doet aan de kwaliteit waarvoor het zou moeten staan. Veel artiesten spelen op basis van een try-out of een idee zonder dat er echt een concept of totaalbeeld over een voorstelling aan ten grondslag ligt.
Een andere reden die genoemd wordt voor de achterblijvende kwaliteit, is dat de artiesten te weinig disciplines van het straattheater beheersen. Waardoor men vaak slechts een trucje laat zien en het veel aantrekkelijker als er meer theatrale elementen zouden worden getoond. Om dit onder de knie te krijgen zou er meer samengewerkt kunnen worden met het reguliere theater.
Ook de programmering hangt nauw samen met de achterblijvende kwaliteit. Enerzijds wordt gesteld dat er vaak te voorzichtig wordt geprogrammeerd en anderzijds wordt gesteld dat budgetten vaak worden besteed voor randzaken en niet voor het programmeren van hoogstaande straattheater acts. Tevens worden straattheaterartiesten vaak gevraagd voor geen of te weinig vergoeding te komen spelen, waardoor hun professionaliteit wordt onderschat er een oneerlijk competitie-element wordt ingevoerd. Grote festivals misbruiken hierbij hun machtspositie, aangezien zij weten hoe graag artiesten er komen spelen. Als laatste aspect wordt nog genoemd dat programmeurs te weinig op zoek gaan naar nieuw en kwalitatief hoogstaand straattheater en zich teveel laten leiden door impresariaten, via-via of vriendjespolitiek.
Hoe ziet het straattheaterklimaat eruit in Nederland?
Door de lage kwaliteit van het straattheater in Nederland ligt het verwachtingpatroon van de bezoekers laag, waardoor de artiesten niet worden uitgedaagd met iets kwalitatief hoogwaardigs en nieuws te komen. Ook heerst er niet echt een straattheatercultuur, waardoor het niet mogelijk is voor artiesten om op ieder gewenst moment op iedere gewenste plek te spelen. Ook wordt gesteld dat door het gebrek aan de straattheatercultuur het moeilijk is om je als artiest te onderscheiden. In het buitenland, met België en het artiestenstatuut als voorbeeld, komen artiesten in aanmerking voor structurele financiële ondersteuning als zij door opleidingen en ervaring daadwerkelijk ergens toe gekomen zijn.
Om deze cultuurwijziging te bewerkstelligen zou op lokaal niveau begonnen moeten worden om meer mensen erbij te betrekken, zodat er meer binding gecreëerd wordt.
Artiesten geven aan dat momenteel andere podiumkunsten meer overheidssteun krijgen, serieuzer genomen worden en meer aandacht krijgen in de media, terwijl zij vinden dat de kwaliteit gelijk is aan andere podiumkunsten en straattheater zelfs een grotere doelgroep beslaat.
Het merendeel van de straattheaterartiesten in Nederland kan niet rondkomen van de inkomsten uit straattheater. Een belangrijke factor hiervoor is het seizoensgebonden karakter van het werk.
En aangezien er ook weinig overheidssteun is voeren vrijwel alle straattheaterartiesten nog andere betaalde werkzaamheden uit.
Uit het onderzoek blijkt dat het erg moeilijk is voor zowel individuele artiesten als groepen om subsidie te krijgen. Ten eerste wordt genoemd dat straattheater niet artistiek genoeg is vergeleken bij andere podiumkunsten en ten tweede wordt benadrukt dat het voor beginnend artiesten onmogelijk is om subsidie te krijgen, vanwege gebrek aan ervaring.
Daarnaast stoot de bureaucratie omtrent subsidieaanvragen de artiesten enorm af, aangezien zij liever creatief bezig zijn. Uit onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de ondervraagde artiesten nog nooit een subsidieaanvraag heeft gedaan. Het merendeel van de artiesten geeft aan dat zij het aanvragen van een subsidie niet, tot helemaal niet, eenvoudig vinden. Verder wordt in het onderzoek aangekaard dat we in Nederland zouden moeten overstappen op Belgisch subsidiemodel met meer overheidssteun en betere ondersteuning en profilering vanuit het rijk of de gemeente. Hiermee kunnen gezelschappen blijven bestaan, ondanks weinig optredens, maar hierdoor wel hoge kwaliteit bieden.
Experts zijn het erover eens dat er in Nederland een gebrek is aan kwalitatief goede opleidingen gericht op straattheater/circustheater. Sinds de komst van twee circusopleidingen verwacht men dat er verbetering zal komen, al onderschrijft één van de studenten aan deze opleidingen dat hier geen aandacht wordt geschonken aan straattheater. Zij denk dat het een vak is dat je leert door het te doen.
Binnen de huidige dramaopleidingen zou meer aandacht moeten komen voor straattheater zo wordt gesteld. Aangezien kunst in de publieke ruimte een enorm groeimodel is in de wereld.
Naast het gebrek aan opleidingen wordt ook het gebrek aan professionele begeleiding aangekaard. Dit geldt op zowel zakelijk (marketing, management, bedrijfsvoering subsidieaanvragen) als op artistiek (dramaturgie, regie en constructie) vlak. Uit de artiestenenquête blijkt dat dit komt door te weinig budget en het niet kunnen vinden van de juiste begeleiders.
Welke veranderingen zou de Nederlandse straattheatermarkt moeten ondergaan?
Een wens die vaak naar voren komt, vanuit experts en artiesten, is een platform op te richten om de belangen van straattheaterartiesten te waarborgen, straattheaterartiesten te ondersteunen maar des te meer om te dienen als katalysator voor een kwaliteitsimpuls.
Huidige platformen in het buitenland leggen momenteel al koppelingen tussen de artiesten en de overheid om straattheater beter op de kaart te zetten en meer draagvlak voor de kunstvorm te creëren en hiermee de kwaliteit te verbeteren. Er zijn ook mensen die vraagtekens zetten bij het oprichten van een dergelijk platform, aangezien de continuïteit ervan moeilijk valt te waarborgen, gezien straattheater zo seizoensgebonden werk is.
Als onderdeel van het op te richten platform wordt ook genoemd dat het kan in de informatie kan voorzien waar momenteel gebrek aan is.
Uit het onderzoek blijkt dat de kijk vanuit de overheid op straattheater moet veranderen om de kwaliteit van straattheater in Nederland een impuls te geven. De overheid kan onder andere bijdragen aan het creëren van vrijplaatsen, het beperken van regelgeving en bureaucratie met betrekking tot subsidieaanvragen maar ook het steunen van een platform.
Tevens wordt aangekaard dat overheden die werken met een vastgesteld budget voor cultuur, dit beter kunnen verdelen. Vaak wordt er aan tig projecten subsidie verleend, maar niet genoeg om het te doen slagen. Bij overheden waar er slechts enkele projecten worden ondersteund, blijkt dat deze veel succesvoller zijn.
Om het Nederlandse straattheater naar een hoger plan te tillen zouden er meer werkplaatsen gecreëerd moeten worden, zo blijkt uit dit onderzoek. Deze werkplaatsen geven het kwaliteitsniveau een enorme impuls vanwege de smeltkroes aan artiesten, die elkaar allemaal stimuleren en adviseren. Naast het verhogen van de kwaliteit, dienen deze plaatsen ook voor ondersteuning en het creëren van bekendheid.
Zoals uit het onderzoek is gebleken bestaat er momenteel een definitiekwestie van straattheater en is er kritiek op de kwaliteit van straattheater in Nederland. Om dit probleem aan te pakken, zou een waardekeurmerk een oplossing kunnen zijn, zo wordt aangedragen. Zo kan een artiest zich onderscheiden en aantonen dat hij over bepaalde kwaliteiten beschikt. Aan de andere kant worden vraagtekens bij dit waardekeurmerk gezet, vanwege het beoordelen van kunst, terwijl dit vaak toch iets heel persoonlijks is.
5) Analyse
Hoe staat het met de kwaliteit van het Nederlandse straattheater?
Vrijwel iedere expert is het erover eens dat de kwaliteit van het straattheater in Nederland achterblijft ten opzichte van andere Europese landen, waaronder Frankrijk, Spanje, België en Engeland. De voornaamste punten van kritiek zijn dat er te weinig ontwikkeling in zit en niet vernieuwend is. Vandaar dat het Nederlandse straattheater niet veel aanzien geniet in het buitenland en weinig Nederlandse artiesten in het buitenland optreden. Frappant is wel dat veel artiesten minder stellig zijn over de lage kwaliteit van straattheater in Nederland. Zij geven aan dat er genoeg kwaliteit te vinden is, echter is hun definitie van kwaliteit waarschijnlijk anders. Veel artiesten kunnen ook niet zeggen wat de positie is van het Nederlandse straattheater ten opzichte van andere landen. Slechts een klein deel gaf aan dat het Nederlandse straattheater achterloopt bij andere Europese landen.
Momenteel wordt de term straattheater door allerlei artiesten en festivals gebruikt. Aangezien de kwaliteit van veel van deze artiesten en festivals laag is en bezoekers hierdoor teleurgesteld raken bij het zien hiervan, doet het afbreuk aan de naam en kwaliteit waar straattheater voor zou moeten staan.
Aansluitend op het aspect dat er veel animatietheater is in Nederland, wordt dit volgens experts veroorzaakt doordat artiesten te weinig multidisciplinair zijn. Ten gevolge van de directe interactie tussen publiek en artiest en de beperkte afstand tussen publiek en de act valt het veel meer op als artiesten minder ontwikkelde vaardigheden hebben. Opvallend is dat slechts enkele artiesten dezelfde mening delen als experts en het merendeel van de artiesten zich hiervan niet bewust lijkt te zijn. Opleidingen zouden hier een rol bij kunnen spelen door meerdere disciplines binnen één studie aan te leren. Daarnaast zou het straattheater meer moeten samenwerken met het reguliere theater zo wordt gesteld door experts.
Ook de programmering van festivals heeft effect op hoe de kwaliteit van straattheater wordt ervaren. Er wordt gesteld dat er te voorzichtig wordt geprogrammeerd in Nederland omdat men bang is dat het publiek experimenteel- of totaaltheater niet aankan. Hierdoor zijn er te weinig vernieuwende acts aanwezig en krijgen veel nieuwe of jonge acts niet de kans hun act te laten zien. Tevens geeft men aan dat de kwaliteit van het programma voorop moet staan en niet het budget. Vaak wordt te veel naar de prijs en niet de kwaliteit van de artiest gekeken. Vanuit artiesten wordt aangegeven dat bepaalde organisaties hun machtspositie misbruiken door artiesten geen eerlijke vergoeding te bieden en hiermee de professionaliteit van de artiesten te onderschatten en hiermee worden professionele en kwalitatief hoogstaande acts afgestoten. Een ander aspect dat voornamelijk door artiesten wordt genoemd is dat programmeurs actiever op zoek moeten gaan naar (kwalitatieve hoogstaande) straattheater acts.
Hoe ziet het straattheaterklimaat eruit in Nederland?
Uit het onderzoek blijkt dat het in Nederland ontbreekt aan een straattheatercultuur. Dit hangt nauw samen met onder andere de kwaliteit van straattheater in Nederland. Als de kwaliteit beter zou zijn, zou het verwachtingspatroon van het publiek hoger zijn en worden artiesten uitgedaagd tot nieuwe en betere voorstellingen, waardoor de kwaliteit weer verder verbeterd wordt en het publiek het meer zou gaan waarderen. In Frankrijk en België is deze cyclus goed zichtbaar en is wel een straattheatercultuur aanwezig, zo blijkt uit het onderzoek. Mede als gevolg van het gebrek aan straattheatercultuur is in Nederland de grens tussen kwalitatief hoogstaand straattheater en een mindere hoogstaande vorm, bijvoorbeeld animatietheater niet erg duidelijk. In België is hiervoor bijvoorbeeld het artiestenstatuut opgericht, waarbij artiesten erkenning en ondersteuning krijgen als zij door opleidingen en ervaring daadwerkelijk ergens toe gekomen zijn.
Van de andere kant komt daarbij kijken dat er te weinig door de overheid geïnvesteerd wordt om het kader te realiseren waarbinnen deze cultuur zou kunnen ontstaan. Artiesten hebben hierbij sterk het gevoel dat straattheater achtergesteld wordt ten opzichte van overige podiumkunsten. Ook op lokaal niveau zou volgens experts meer gedaan kunnen worden om een breder draagvlak te creëren.
Andere oorzaken van het gebrek aan een straattheatercultuur zijn het feit dat Nederland nog geen eigen circusschoolstijl heeft. En de optredens en de plaats waar opgetreden mag worden door overheidsregels teveel gereguleerd wordt en daarmee de vrijheid van de artiest wordt beperkt.
Experts stellen dat ook de media een belangrijke rol spelen bij het verbeteren van de beeldvorming over straattheater. Zij zouden anders over straattheater moeten berichtten en social media zou ingezet kunnen worden om de beeldvorming over straattheater te verbeteren. Tevens werd aangegeven dat niet alleen de beeldvorming van het genre straattheater achterblijft, maar dat festivals hun signatuur kunnen verbeteren om ook daarmee de beeldvorming te verbeteren
Uit de resultaten blijkt dat het voor artiesten bijna onmogelijk is om van de inkomsten uit straattheater rond te komen. Dit heeft tot gevolgd dat 90% van de artiesten er een baan naast heeft, wat de kwaliteit weer niet ten goede komt, aangezien de focus dan niet geheel op straattheater ligt. Hierdoor zouden veel artiesten gebaat zijn bij inkomsten uit subsidie en overheidssteun.
In Nederland is relatief weinig geld beschikbaar voor straattheater en het is erg moeilijk aanspraak hierop te maken voor artiesten en organisatoren. Als reden wordt hiervoor aangegeven dat fondsen de artistieke waarde van straattheater vaak onder de maat vinden. Ook de eis dat iets vernieuwend moet zijn wordt hierbij als nadelig aspect ondervonden, aangezien straattheater artiesten vaak voor langere tijd een voorstelling in hun repertoire houden. Ook wordt gesteld dat de overheid hierbij te weinig kijkt naar de waarde die het straattheater biedt als opstap naar andere culturele uitingen zoals theater, muziek, dans, etc.
Ook wordt nogmaals benoemd dat de bureaucratie en de administratieve rompslomp die gepaard gaat met het aanvragen van subsidie, de creatieve artiesten afschrikt om er gebruik van te maken. Dit blijkt wel uit het feit dat het overgrote deel van de ondervraagde artiesten nog nooit subsidie heeft aangevraagd. Hierbij wordt de wens geuit om over te stappen op een model als in België, waarbij het voor artiesten makkelijker is aanspraak te maken op subsidie.
Uit het onderzoek komt naar voren dat er in Nederland een gebrek is aan goede opleidingen voor straattheaterartiesten en dat binnen de bestaande (theater- en circus)opleidingen geen aandacht wordt besteed aan straattheater. In het buitenland zijn zelfs hoogleraren die gespecialiseerd zijn in kunst in de publieke ruimte, maar Nederland loopt erg achter op dit gebied zo wordt gesteld.
Naast gebrek aan een goede opleiding geven de resultaten ook duidelijk weer dat er gebrek is aan professionele begeleiding. Dit geldt zowel voor artistieke als wel voor zakelijke begeleiding. Artiesten denken zich beter te kunnen ontwikkelen als zij deze begeleiding zouden krijgen, al stellen zij momenteel ook dat hier geen budget voor is en dat de begeleiders moeilijk te vinden zijn.
Welke veranderingen zou de Nederlandse straattheatermarkt moeten ondergaan?
Een wens die veel naar voren kwam uit het onderzoek is het oprichten van een platform voor straattheater waardoor de belangen van straattheaterartiesten worden gewaarborgd, de artiesten ondersteund kunnen worden en welke dient als katalysator voor een kwaliteitsimpuls en gezicht naar buiten. Het overkoepelende doel van dit platform dient een professionelere profilering van straattheater als beroepsgroep te zijn, welke pro-actief optreedt richting artiesten, organisaties en overheden etc. Dit platform zou tevens zorg moeten dragen als kenniscentrum waar men met vragen terecht kan en waar informatie verschaft wordt.
Bij het oprichten van het platform kan lering getrokken worden uit hoe dit in het buitenland is ontstaan. Zo wordt gesteld dat er eerst gekeken moet worden naar de kwaliteiten binnen het huidige Nederlandse theaterlandschap. Het is van groot belang dat de branche goed verenigd is en overeenstemming heeft over de activiteiten, de rol en het doel van zo’n platform teneinde organisatoren, artiesten en alle overige belanghebbenden te enthousiasmeren en dit platform te steunen. Er werden tijdens het onderzoek wel enkele vraagtekens gezet bij de gemeenschappelijkheid van artiesten en de continuïteit van het platform vanwege de seizoensgebondenheid van straattheater.
In deze analyse is al eerder naar voren gekomen dat de kijk vanuit de overheid op straattheater moet veranderen om de kwaliteit van straattheater een impuls te kunnen geven. De noodzaak wordt onderschreven om op landelijk niveau te onderzoeken hoe de potentie voor de ontwikkeling van straattheater verbeterd kan worden en hoe er markt gecreëerd kan worden om uiteindelijk serieuze waarden aan deze cultuur te geven.
Ook zal door de overheid bekeken moeten worden of er vrije speelplekken gecreëerd kunnen worden om de ontwikkeling van straattheater te bevorderen. Als keerzijde wordt hiervan genoemd dat op deze manier artiesten met dure producties (welke niet op deze vrije speelplekken optreden) te kort wordt gedaan en het investeerders in straattheater kan weerhouden te investeren aangezien er ook al ‘gratis’ straattheater wordt gebracht.
Tevens werd gesteld dat overheden met het uitgeven van subsidies zich beter kunnen focussen op enkele goede(en wellicht grotere) projecten in plaats van vele kleinere, aangezien de impact op het publiek en omgeving hierdoor wordt vergroot.
Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat er veel vraag is naar een straattheaterwerkplaats net als de Dommelhof in Neerpelt. De samensmelting van artiesten is van essentieel belang om de kwaliteit van straattheater een positieve impuls te geven, zo wordt duidelijk. Momenteel zijn er te weinig ‘broedplaatsen’ in Nederland. Het project KunstWerk zou hier in de toekomst misschien wel in kunnen voorzien, zo wordt gesteld.
Zoals reeds eerder naar voren komt speelt er een definitiekwestie van het begrip straattheater en is er kritiek op de kwaliteit. Hiervoor wordt verschillende keren als oplossing aangedragen dat er behoefte is aan een waardekeurmerk voor straattheater(artiesten). Ook hierbij kan weer naar Belgisch voorbeeld gekeken worden, waar de aanwezigheid van het artiestenstatuut hieraan invulling geeft.
6) Conclusie
Wat is de positie van straattheater in Nederland ten opzichte van overige Europese landen en hoe kan deze positie worden verbeterd?
Huidige positie en kwaliteit
Kwaliteit en onderwaardering
De kwaliteit van het Nederlandse straattheater blijft achter bij landen als Frankrijk, België, Spanje en Engeland. Ondanks de aanwas van nieuwe artiesten, is deze aanwas voornamelijk kwantitatief en niet kwalitatief van aard. Als de kwaliteit al hoog is, dan is het vaak niet vernieuwend. Ook kampen we in Nederland met een definitiekwestie van het begrip straattheater; iedereen kan toetreden tot de straattheatermarkt en iedere buurtvereniging kan een straattheaterfestival organiseren en dit straattheater noemen. Door deze vertroebeling van het gebruik naam van straattheater wordt zowel het publiek als de overheid negatief beïnvloed, door de associatie met vaak slechte kwaliteit krijgt het (professionele) straattheater niet de erkenning die het verdient. Een oplossing hiervoor is gewenst in de vorm van een label of keurmerk, waardoor professionele artiesten en festivals aan kunnen tonen dat zij een over een bepaald kwaliteitsniveau beschikken en zich hiermee kunnen onderscheiden van minder professionele artiesten en festivals.
Opvallend is dat de (Nederlandse) artiesten zich veel minder bewust zijn van de lage kwaliteit in Nederland en deze als voldoende beoordelen. Dit is mede het gevolg van het feit dat het merendeel van de artiesten geen goed inzicht heeft in de situatie en het kwaliteitsniveau in het buitenland.
Animatiegehalte en programmering
Een belangrijke oorzaak van de slechte kwaliteit is dat het Nederlandse straattheater bekend staat om het hoge animatiegehalte en het weinige echte (professionele) straattheater zoals dit te zien is in veel andere Europese landen. Straattheaterartiesten in Nederland worden als ‘te weinig multidisciplinair’ beoordeeld en bij voorstellingen wordt een totaalconcept (inclusief verhaallijn) gemist.
Ook het voorzichtige programmeren van programmeurs op festivals wordt gezien als belangrijke oorzaak van de achterblijvende kwaliteit die aan het publiek wordt getoond. Het uitgangspunt moet altijd de kwaliteit van de acts zijn, maar programmeurs laten zich nog te vaak beïnvloeden door het algehele budget dat er beschikbaar is en hierdoor vaak (meer) acts van mindere kwaliteit boeken in plaats van kwalitatief hoogstaande acts. Zij vergeten daarbij dat juist het programmeren van goede kwaliteit, het aantrekken van overige partijen (publiek, sponsoren, investeerders) makkelijker maakt en hierdoor meer inkomsten kunnen worden gegenereerd. Als festivals, mede hierdoor, werken aan een betere signatuur, zal de kijk op straattheater automatisch verbeteren. Ook het feit dat er vaak geen eerlijke vergoeding wordt geboden aan artiesten en hiermee hun professionaliteit wordt onderschat, schaadt de kwaliteit van festivals, aangezien hierdoor een oneerlijke competitie ontstaat en (professionele) artiesten hierdoor afzien om op deze festivals op te treden. Om de kwaliteit van straattheaterfestival te verbeteren zouden programmeurs tevens actiever opzoek moeten gaan naar straattheateracts en zich minder moeten laten leiden door impresariaten, al dan niet met een monopoliepositie.
Beeldvorming
Door deze slechte (geboden) kwaliteit is er een minderwaardig beeld ontstaan van het begrip straattheater ten opzichte van andere kunstvormen. Hierdoor worden artiesten te weinig uitgedaagd om met een vernieuwende, kwalitatief hoogstaande voorstellingen te komen, omdat het verwachtingspatroon laag ligt. Het is dus zaak dit verwachtingspatroon te doorbreken, door enerzijds de kwaliteit van de voorstellingen te verhogen maar door anderzijds het verwachtingspatroon aan te pakken door meer bekendheid te creëren met de professionele vormen van (kwalitatief hoogwaardig) straattheater. Hierbij zou de inzet van media een belangrijke rol kunnen spelen, door voor straattheater als kunstvorm meer bekendheid te genereren en straattheater als volwaardige kunstvorm te belichten .
Opleidingen en professionele begeleiding
Het ontbreekt in Nederland aan opleidingen waarin les wordt gegeven in straattheater, of waar straattheater onderdeel vormt van het totaalaanbod. De huidige opleidingen zouden meer multidisciplinair moeten worden opgezet om goede artiesten te kunnen voortbrengen. Tevens loopt Nederland achter wat de kennis van kunst in de publieke ruimte betreft. Naast opleidingen is er ook een dringend gebrek aan professionele begeleiding, wat zowel geldt op het zakelijke als wel op artistieke vlak. Artiesten blijken te weinig kennis te hebben van marketing, management, bedrijfsvoering en subsidieaanvragen en daarbij is er te weinig budget om te werken met regisseurs, dramaturgen en constructiebouwers die bovendien moeilijk te vinden blijken te zijn.
Wet- en regelgeving en overheidsbemoeienis
Aan de andere kant is de achterblijvende kwaliteit te danken aan het gebrek aan een goed kader wat door de overheid wordt gecreëerd in Nederland. Het straattheater wordt momenteel achtergesteld bij andere podiumkunsten. Dit is terug te zien in de relatief geringe toekenning van subsidies en de opstelling inzake de geldende wet- en regelgeving. Er is weinig vrijheid voor artiesten om op te treden door het (over)reguleren omtrent optredens en het toewijzen van locaties. Het gebrek aan subsidie en mogelijkheden om op te treden zijn dan ook de belangrijkste redenen waardoor artiesten niet kunnen bestaan van de inkomsten uit straattheater. De landelijke fondsen, en dan met name het Fonds Podiumkunsten, zijn niet goed op de hoogte wat er speelt binnen de straattheaterbranche en wat haar behoeftes zijn en hebben daarnaast strenge regels wat betreft subsidieverstrekking. Hierdoor is het bij de fondsen vrijwel onmogelijk om (als beginnend artiest) subsidie te krijgen.
Verbeteren positie Nederlands straattheater
Het wordt tijd dat het straattheater wordt gezien als professioneel georganiseerde en hoogwaardige podiumkunst. Om dit te kunnen bewerkstelligen dient er een landelijk platform te komen voor professioneel straattheater. Dit platform dient de belangen van straattheaterartiesten te waarborgen, hen te ondersteunen en het dient de kwaliteit van het straattheater te verhogen, zodat het straattheater een gelijkwaardige positie krijgt aan andere vormen van podiumkunst in Nederland.
Oprichten platform
Het is nu zaak dat dit initiatief vanuit de organisatoren, programmeurs, artiesten en andere belanghebbenden komt en zij het voortouw hierin nemen. Verschillende betrokkenen uit verschillende invalshoeken hebben aangegeven bereid te zijn hier hun steentje aan bij te dragen. Uiteindelijk zal hier een club mensen uit voort moeten komen die zich volledig in wil zetten voor het oprichten van een platform. Noodzaak is om een visie, doel en beleid te bepalen en deze als een eenheid uit te dragen en op te treden richting bijvoorbeeld overheden, opleidingen en de overige culturele sector teneinde de beeldvorming over straattheater te veranderen en op deze manier meer erkenning te krijgen. Bij het oprichten van dit platform dient lering getrokken te worden uit hoe deze platformen tot stand zijn gekomen in Frankrijk, België en Engeland. Tevens dient gekeken te worden naar de krachten binnen het huidige theaterlandschap om de mogelijkheden en ideeën die er bestaan ten volste te kunnen benutten. Om de continuïteit van het platform te waarborgen zou bijvoorbeeld gekeken kunnen worden of het platform ook het locatietheater of circustheater in Nederland erbij kan betrekken.
Het platform dient breed gedragen te worden en te worden opgericht voor iedereen die bezig is met professioneel straattheater. Denk hierbij aan artiesten, organisatoren, programmeurs, regisseurs, dramaturgen en opleidingen. Als secundaire doelgroep gelden overheden, media, straattheaterliefhebbers en iedereen die op zoek is naar informatie over het straattheater.
Waardekeurmerk
Het grootste probleem waar het straattheater momenteel mee kampt is de definitiekwestie. Aangezien straattheater heel toegankelijk is voor alle artiesten en ook alle organisaties kunnen zeggen dat zij een straattheaterfestival organiseren, is er dringend behoefte aan een waardekeurmerk. Door het gebrek aan opleidingen waarin les wordt gegeven in straattheater en het gebrek aan productiehuizen voor straattheater is het moeilijk te bewijzen als artiest zijnde dat zij aan bepaalde standaarden voldoen en kwalitatief goede acts aanbieden. Dit platform zou een toelatingseis kunnen bepalen voor professioneel straattheaterartiesten, die hiervoor een waardekeurmerk krijgen. Voor dit waardekeurmerk zou het Belgische voorbeeld kunnen worden gevolgd van het artiestenstatuut. Dit waardekeurmerk zou verkregen kunnen worden als men aantoonbaar kan maken dat men goed onderlegd is in het straattheater en theater van hoge kwaliteit brengt.
Opleidingen en cursussen
Als collectief zouden er meer afspraken met hogescholen gemaakt kunnen worden over het uitwisselen van kennis en het onderwijzen van straattheater binnen de huidige opleidingen voor circus en theater. Ook kan de mogelijkheid hoe straattheater meer gestimuleerd zou kunnen worden bij deze opleidingen worden onderzocht, zodat meer studenten kiezen voor het vak straattheaterartiest. Het gebrek aan opgeleide straattheaterartiesten kan ook worden gereduceerd door zelf intern bij het op te richten platform cursussen en opleidingen aan te bieden, zodat er gecertificeerde straattheater artiesten komen. Door dit systeem kan zowel de kwaliteit aangepakt worden als een betere profilering worden gecreëerd, door het serieuzer naar buiten treden van de straattheaterbranche. Dit certificaat kan als toelatingseis gelden voor het verkrijgen van het waardekeurmerk.
Werkplaatsen en productiehuizen
Naast het feit dat kwaliteit ontstaat bij opleidingen is het binnen het straattheater ook van groot belang dat er ruimte komt om producties te ontwikkelen, te repeteren en de mogelijkheid voor artiesten zich te etaleren. Binnen de huidige productiehuizen is weinig tot geen aandacht voor straattheater en wederom kijkend naar België en Frankrijk, is gebleken dat de hoge kwaliteit ontstond met het ontstaan van de productiehuizen waar deze mogelijkheden wel geboden werden. Ook vanuit fondsen wordt vaak gekeken waar artiesten hun producties ontwikkelen en naar aanleiding daarvan wordt bepaald of er subsidie wordt toegekend. Bij deze werkplekken zou gelijk professionele hulp van regisseurs en dramaturgen toegevoegd kunnen worden, zodat de producties naar een kwalitatief hoger niveau kunnen worden gebracht.
Kenniscentrum
Als onderdeel van het platform dient er een kenniscentrum te komen. Experts die zich hieraan binden kunnen als vraagbaak dienen inzake verschillende aspecten waar momenteel bij veel artiesten te weinig kennis over is. Denk hierbij aan regelgeving, belastingsystemen, verzekeringen maar ook marketing- en communicatiemogelijkheden. Deze informatie zou in de vorm van seminars, workshops en bijeenkomsten kunnen worden verstrekt aan artiesten die hier belang bij hebben.
Lobbyen overheden, culturele sector
Het op te richten platform is van groot belang om een verandering (in denken) teweeg te brengen bij overheden en de culturele sector. Op het moment dat het straattheater serieuzer wordt neergezet, wordt het tijd om als bond naar de overheid en de culturele sector te stappen om ondersteuning en erkenning te krijgen en hiermee meer subsidiegelden.
Als eerste zal ondersteuning nodig zijn (in de vorm van kennis en gelden) om dit platform uit te bouwen tot een waardig platform. Als dit staat kan er gelobbyd worden om het kader voor straattheaterartiesten te verbeteren door regelgeving omtrent subsidieaanvragen te versoepelen, subsidiegelden beter te verdelen en het beleid ten aanzien van het aanwijzen van locaties voor optredens te versimpelen.
Ook zal er in de toekomst gekeken kunnen worden of het mogelijk is een fonds op te richten specifiek voor straattheater, zodat het platform zelf subsidies kan toekennen aan hoogstaande projecten en permanente ondersteuning aan artiesten, zodat zij zich echt kunnen focussen op hun vak en geen andere werkzaamheden hoeven te verrichten om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien.
Naast het lobbyen met nationale overheden kan er op den duur ook met overige platformen in het buitenland gelobbyd worden met de internationale overheden om wet- en regelgevingen omtrent reizende artiesten te vereenvoudigen en waar mogelijk gelijk te trekken.
Op lokaal niveau zal meer binding met en draagvlak voor straattheater gecreëerd kunnen worden, door inwoners van een wijk of stad waar het straattheater plaatsvindt erbij te betrekken.
Overige verantwoordelijkheden platform
Naast bovengenoemde speerpunten zal het platform ook zorg moeten dragen voor de algehele communicatie omtrent straattheater. Het moet een aanspreekpunt voor verschillende media worden, maar er zal ook een mediaplan bedacht moeten worden hoe het straattheater een betere naam kan krijgen in Nederland en uiteindelijk ook internationaal gezien.
Het platform dient vooral een netwerk op te bouwen, zodat men (artiesten, programmeurs, dramaturgen, etc) sneller met elkaar in contact kan komen. Het moet een overzicht bieden van alle organisaties die momenteel in Nederland betrokken zijn bij het straattheater, zodat het eenvoudiger wordt om elkaar binnen dit netwerk te vinden en zo mogelijke machtsposities van grote partijen kunnen worden teruggedrongen.
Gezien het feit dat artiesten zich veel minder bewust zijn van de slechte kwaliteit en de kwaliteitspositie van straattheater in Nederland zal het platform hier ook een rol in moeten vervullen door artiesten reflectie te geven en inzicht te bieden in deze kwaliteit, en hen te bewegen en stimuleren om zich hierin verder te ontwikkelen.
Aanbevelingen
In deze paragraag zal op, min of meer, chronologische volgorde puntsgewijs aangegeven worden wat er moet gebeuren om de veranderingen in gang te zetten.
- Uitnodigen van diverse belanghebbenden
Als eerste zal er een uitnodiging verstuurd moeten worden aan mensen die baat bij dit platform zouden hebben. Met hen die zich hiervoor in willen zetten kan dan een brainstormsessie worden georganiseerd. De ideeën die hieruit voortkomen kunnen de basis vormen voor de opstartfase.
- Vervolgonderzoek
Om een goed uitgangspunt te hebben voor het oprichten van het platform dient er een vervolgonderzoek plaats te vinden die de situatie buiten Nederland (platformen en wet- en regelgeving) en platformen/brancheorganisaties binnen andere podiumkunstbranches in Nederland bestudeert.
- Gevolgd door terugkoppeling naar platformteam
Hierna dient er een terugkoppeling plaats te vinden, waarbij een team gevormd wordt van mensen die zich in gaan zetten om dit platform op te richten.
- Invoeren waardekeurmerk
Als eerste speerpunt dient er een waardekeurmerk met bijbehorende criteria opgericht te worden. Dit zal het begin zijn van de professionalisering van de straattheaterbranche.
- Financieel plan opstellen
Tevens zal het team zich bezig moeten gaan houden met het financiële plan dat gemaakt dient te worden om in de middelen te kunnen voorzien die nodig zijn om het platform op te richten.
- Plan opstellen oprichten platform
De vervolgstap is het uitzoeken van alle overige zaken die nodig zijn om het platform op te richten. Hierbij zal gekeken worden wat er moet gebeuren om het platform op te richten, hoe dit eruit moet komen te zien, wat het doel is en in welke volgorde de verschillende stappen dienen te gebeuren.
- Plan presenteren
Met dit plan kan vervolgens naar de overheid, culturele sector, opleidingen, professioneel begeleiders en overige partners gegaan worden, om draagvlak creëren en afspraken te maken voor samenwerkingsverbanden
- Opzetten van het platform
In deze fase dienen de plannen omgezet te worden in daden. Het platform kan opgezet worden. Hierbij zal ook een communicatieplan geschreven moeten worden, om gelijk vanaf het begin een duidelijk te communiceren wat er gaat komen en om de beeldvorming te verbeteren.
- Positie internationaal verbeteren
Als het platform eenmaal staat en de professionele profilering van straattheater in Nederland in gang gezet is, kan ook de positie op internationaal vlak verbeteren. Daarnaast kan er met buitenlandse platformen gelobbyd worden bij de Europese Unie, om het kader voor straattheaterartiesten ook internationaal te verbeteren.